شمارش کامل خون و افتراق گلبول‌های سفید

CBC یا شمارش کامل سلول های خون: یکی از رایج‌ترین آزمایش‌های آزمایشگاهی است. نمونه خون برای CBC باید در لوله اتیلن دی آمین تترا استیک اسید (EDTA) جمع‌آوری شود. EDTA یک ماده ضد انعقاد است که از انعقاد و لخته شدن خون جلوگیری می‌کند. استفاده از آن امکان حفظ اجزای سلولی خون محیطی را برای ارزیابی آزمایشگاهی فراهم می‌کند. 

اجزای سلولی خون محیطی:

خون محیطی شامل سه جزء سلولی اصلی است: گلبول‌های قرمز (RBCs، اریتروسیت‌ها)، گلبول‌های سفید (WBCs، لکوسیت‌ها) و پلاکت‌ها (ترومبوسیت‌ها).

گلبول‌های قرمز خون:

گلبول‌های قرمز خون (RBCs) فراوان‌ترین جزء خون محیطی هستند.

 نقش اصلی آنها در تنفس بافت‌های بدن است.

گلبول‌های قرمز بالغ فاقد هسته هستند و حاوی هموگلوبین، پروتئینی متشکل از آهن که اکسیژن و دی اکسید کربن را منتقل می‌کند طول عمر یک گلبول قرمز طبیعی در گردش خون سیستمیک 120 روز است. 

رتیکولوسیت‌ها: گلبول‌های قرمز نابالغ و بدون هسته هستند که به تازگی از مغز استخوان آزاد شده‌اند. بلوغ این سلول‌ها در گردش خون 12 روز طول می‌کشد. 

وجود رتیکولوسیت‌ها و گلبول‌های قرمز هسته‌دار (nRBCs) در خون محیطی با توانایی مغز استخوان در افزایش تولید گلبول‌های قرمز در پاسخ به استرس فیزیولوژیکی مطابقت دارد، گلبول‌های قرمز هسته‌دار و رتیکولوسیت‌های نابالغ فراوان نیستند و به ندرت در گردش خون یک فرد سالم یافت می‌شوند.

پلاکت‌ها:

پلاکت‌ها قطعات بدون هسته هستند. 

 آن‌ها از مواد لازم برای انعقاد و واکنش‌های التهابی تشکیل شده‌اند.

پلاکت‌های نابالغ اندازه بزرگ‌تری دارند و ممکن است در ارتباط با افزایش از دست دادن پلاکت یا تخریب محیطی افزایش یابند.

 پلاکت‌های غول‌پیکر (با اندازه 10 میکرومتر) ممکن است در اختلالات ارثی یا شرایط نئوپلاستیک دیده شوند.

گلبول‌های سفید خون:

گلبول‌های سفید خون عملکردهای ایمنی بدن را انجام می‌دهند.

گلبول‌های سفید خون در یک فرد سالم شامل نوتروفیل‌ها، لنفوسیت‌ها، مونوسیت‌ها، ائوزینوفیل‌ها و بازوفیل‌ها هستند. 

• نوتروفیل‌ها فراوان‌ترین زیرگروه گلبول‌های سفید خون در افراد سالم هستند (40٪- 75٪). آنها نقش حیاتی در دفاع بدن در برابر باکتری‌ها و قارچ‌ها دارند.
• لنفوسیت‌ها 20 تا 45 درصد از گلبول‌های سفید در گردش خون را تشکیل می‌دهند. لنفوسیت‌ها در دفاع در برابر عفونت‌های ویروسی نقش دارند و همچنین در شرایط التهابی مزمن نقش دارند.
• مونوسیت‌ها بزرگترین سلول‌های طبیعی در گردش خون هستند (12 20 میکرومتر) و معمولاً 2 تا 10 درصد از گلبول‌های سفید خون در گردش را تشکیل می‌دهند. مونوسیت‌ها سلول‌های مهم ارائه دهنده آنتی‌ژن هستند و در تعدیل ایمنی و دفاع در برابر عوامل بیماری‌زا حیاتی هستند.
• ائوزینوفیل‌ها تقریباً 1 تا 6 درصد از گلبول‌های سفید خون در گردش را تشکیل می‌دهند. افزایش ائوزینوفیل‌ها در درجه اول با بیماری‌های آلرژیک، عفونت‌های انگلی و قارچی و برخی از بیماری‌های نئوپلاستیک مرتبط است.
• بازوفیل‌ها در بیماری‌های آلرژیک و عفونت‌ها نقش دارند. در یک فرد سالم، بازوفیل‌ها 1٪ از گلبول‌های سفید خون را تشکیل می‌دهند

بلاست‌ها سلول‌های نابالغی هستند که ممکن است از رده میلوئیدی یا لنفوئیدی یا به ندرت از رده اریتروئیدی یا مگاکاریوسیتی باشند. بلاست‌ها باید در گردش خون بسیار نادر باشند، افزایش بلاست‌های در گردش خون ممکن است نشان دهنده ی لوسمی حاد یا سایر اختلالات مغز استخوان باشد بنابراین ارزیابی آنها ضروری است.

هموگلوبین پروتئینی متشکل از آهن است که اکسیژن و دی اکسید کربن را منتقل می‌کند. مقدار طبیعی هموگلوبین برای مردان بالغ 14 تا 5/17 گرم در دسی‌لیتر و برای زنان بالغ 12 تا 15 گرم در دسی‌لیتر است.

هماتوکریت درصد گلبول‌های قرمز در خون کامل است. معمولاً به صورت درصد گزارش می‌شود. 

MCV حجم متوسط گلبول‌های قرمز، معیاری از میانگین حجم گلبول‌های قرمز در یک نمونه خون معین است.

MCH ، معیاری از میانگین مقدار هموگلوبین در گلبول‌های قرمز است. می‌توان آن را با تقسیم هموگلوبین (بر حسب گرم در لیتر) بر تعداد گلبول‌های قرمز محاسبه کرد.

 MCHC میانگین غلظت هموگلوبین را در گلبول‌های قرمز خون اندازه‌گیری می‌کند و با تقسیم هموگلوبین بر هماتوکریت محاسبه می‌شود. 

MPV حجم متوسط پلاکت‌ها را اندازه‌گیری می‌کند.

RDW و PDW به ترتیب معیارهایی برای میزان تغییر در اندازه گلبول‌های قرمز یا پلاکت‌ها در یک نمونه هستند. RDW و PDW اساساً ضرایب تغییرات حجم RBC یا پلاکت هستند و به صورت درصد بیان می‌شوند.

 

 

برخی از علل شایع نتایج غیرطبیعی CBC و شمارش افتراقی WBC در زیر مورد بحث قرار گرفته است.

کم‌خونی توسط سازمان بهداشت جهانی به عنوان «غلظت هموگلوبین کمتر از 12 گرم در دسی‌لیتر در زنان غیرباردار، کمتر از 11 گرم در دسی‌لیتر در زنان باردار و کمتر از 13 گرم در دسی‌لیتر در مردان» تعریف می‌شود.

علل کم‌خونی 

• خونریزی
• اختلالات مغز استخوان
• اختلالات ژنتیکی
• افزایش تخریب محیطی گلبول‌های قرمز
• کمبود آهن یا مس
• تالاسمی
• اختلالات مغز استخوان 
• سندرم میلودیسپلاستیک
• بیماری کبد
• بعضی داروها 
• الکل

علاوه بر تعداد و شاخص‌های گلبول‌های قرمز، مورفولوژی گلبول‌های قرمز نیز ممکن است در تعیین علت کم‌خونی کمک کند 

افزایش هموگلوبین یا پلی‌سیتمی در بیماران مبتلا به بیماری مزمن تنفسی یا در بیمارانی که سیگار می‌کشند، دیده شود. هماتوکریت و تعداد گلبول‌های قرمز نیز در این وضعیت افزایش می‌یابد. بیماران ممکن است با عوارض افزایش توده گلبول‌های قرمز، مانند فشار خون بالا، ترومبوز و خونریزی، که می‌تواند کشنده باشد، مراجعه کنند. 

افزایش RDW با افزایش تغییر در اندازه RBC مطابقت دارد. این مورد را می‌توان در بیماران مبتلا به کم‌خونی فقر آهن، سندرم میلودیسپلاستیک، کم‌خونی مگالوبلاستیک، آسیب مکانیکی یا حرارتی گلبول‌های قرمز یا در بیمارانی که اخیراً تزریق خون داشته‌اند، مشاهده کرد.

افزایش پلاکت‌ها یا ترومبوسیتوز می‌تواند ناشی از شرایط واکنشی مانند عفونت، التهاب، نئوپلاسم یا کمبود آهن باشد. 

در شرایط عفونت، ترومبوسیتوز اغلب با لکوسیتوز همراه است و ممکن است کم‌خونی نیز رخ دهد. با بهبود عفونت، تعداد پلاکت‌ها اغلب به حالت عادی برمی‌گردد.

لوکوسیتوز یا افزایش تعداد گلبول‌های سفید خون، ممکن است در عفونت‌ها، بیماری‌های التهابی یا نئوپلاسم‌ها مشاهده شود. زیرگروه خاص گلبول‌های سفید خون که افزایش یافته است، می‌تواند به تشخیص افتراقی در لکوسیتوز کمک کند.

لکوسیتوز همچنین ممکن است نشانه‌ای از اختلال مغز استخوان، مانند لوسمی باشد. در لوسمی حاد، بیش از ۲۰٪ از گلبول‌های سفید خون در گردش، بلاست یا سلول‌های خونی نابالغ خواهند بود. 

• نوتروفیلی شایع‌ترین علت لکوسیتوز است. افزایش غلظت نوتروفیل ها ممکن است در عفونت‌ها (مثلاً عفونت‌های باکتریایی)، شرایط واکنشی (مثلاً پس از یک عمل جراحی)، بیماری‌های التهابی مزمن (مثلاً شرایط التهابی خودایمنی و هپاتیت)، تحریک مغز استخوان (مثلاً بهبودی از سرکوب مغز استخوان، کم‌خونی همولیتیک یا ترومبوسیتوپنی ایمنی)، پس از استفاده از داروهای خاص (مثلاً استروئیدها، بتا آگونیست‌ها، لیتیوم، اپی‌نفرین یا عوامل محرک کلونی) یا پس از طحال‌برداری رخ دهد. شرایط مادرزادی یا ارثی مانند نوتروفیلی ایدیوپاتیک ارثی، سندرم داون و کمبود چسبندگی لکوسیت‌ها از علل نادر نوتروفیلی هستند.
• لنفوسیتوز ممکن است در بیماران مبتلا به عفونت‌ها (مانند سیاه سرفه، سیفلیس و عفونت‌های ویروسی)، واکنش‌های حساسیت یا اختلالات لنفوپرولیفراتیو رخ دهد.
• مونوسیتوز با عفونت‌ها (مانند EBV، عفونت‌های تک یاخته‌ای و قارچی) یا بیماری‌های خودایمنی مرتبط است.
• ائوزینوفیلی در واکنش‌های آلرژیک، عفونت‌های انگلی یا کرمی، واکنش‌های افزایش حساسیت ناشی از دارو، بسیاری از بیماری‌های پوستی و بدخیمی‌های نادر خونی دیده می‌شود. 
• بازوفیلی نادر است و ممکن است با بیماری‌های آلرژیک یا التهابی، برخی عفونت‌های ویروسی (یعنی عفونت واریسلا)، بیماری‌های غدد درون‌ریز (یعنی کم‌کاری تیروئید و تخمک‌گذاری) و در لوسمی میلوئیدی مزمن مرتبط باشد.

تعداد کم گلبول‌های سفید خون (لکوپنی) ممکن است در بیماران مبتلا به اختلالات مغز استخوان، پس از استفاده از داروهای خاص (به عنوان مثال، داروهای سیتوتوکسیک، داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی، داروهای ضد روان پریشی، داروهای ضد صرع، داروهای ضد میکروبی، سولفونامیدها و ترکیبات حاوی طلا) یا در شرایط برخی عفونت‌ها مشاهده شود.

درمان لکوپنی شامل رفع علت اصلی است. اختلالات ارثی ممکن است با ژن درمانی یا پیوند سلول‌های بنیادی خونساز درمان شوند (Ware, 2020).

 

منبع:

Ware, A. D. (2020). The complete blood count and white blood cell differential. In Contemporary practice in clinical chemistry (pp. 429-444): Elsevier.